Hoe zorg je ervoor dat toekomstige verpleegkundigen cultuursensitief handelen?

Elke: "Als we het over duurzaamheid hebben, bedoelen we niet enkel ecologische duurzaamheid maar ook sociale duurzaamheid. We hebben namelijk een verantwoordelijkheid op te nemen in onze samenleving! Cultuur – of diversiteitsensitiviteit in onze opleidingen integreren is vanuit die gedachte bijna een vanzelfsprekendheid. We leven in een superdiverse samenleving en we willen de best mogelijke zorgverleners zijn, dan kan je niet anders dan met aandacht, openheid en sensitiviteit de ander tegemoet te treden."

Bert: "Cultuursensitieve zorg heeft voor mij in de eerste plaats te maken met het gevoelig zijn voor een context van superdiversiteit. Zorg is een verhaal van afstemming en gaat voor mij over “managing expectations”. Zorg is eigenlijk een verhaal van telkens opnieuw contracteren, van telkens opnieuw met je patiënt in dialoog gaan over wat goede zorg inhoudt, en daar afspraken over maken."

Elke: "Voor mij kadert dit sterk in het belang van “global competence”. We leven in een globale wereld, dus spreekt het voor zich dat we ernaar streven om professionals af te leveren die de “global world” kunnen navigeren. Global competence omvat kennis, vaardigheden, attitudes en waarden die we nodig hebben om (1) lokale, globale en interculturele issues te onderzoeken, om (2) multiperspectiviteit toe te laten en naar waarde te schatten, om (3) open en adequaat te kunnen communiceren met mensen met de meest diverse achtergronden en om tenslotte actie te ondernemen voor het welzijn van iedereen."

Bert: "Omdat het bewustzijn van de context van superdiversiteit groeit. Met superdiversiteit bedoel ik dan niet alleen de verschillende herkomstlanden, want dan ligt de klemtoon te veel op dat éne aspect van diversiteit. Als je uitgaat van het kruispuntdenken dan zie je dat ook aandacht voor andere determinanten zoals kleur, religie, geaardheid, socio-economische situatie en bijvoorbeeld geletterdheid belangrijk zijn in een zorgrelatie. Hier willen we studenten doen over reflecteren om te begrijpen waar de verschillen in verwachtingen tussen patiënt en hulpverlener vandaan komen."

Elke: "De aandacht voor superdiversiteit in de curricula van onze opleidingen is zeker niet nieuw. Het klopt anderzijds wél dat het stilaan minder als “niche” beschouwd wordt en dat er meer gestreefd wordt naar integratie."

Bert: "Als opleider wil je mensen ondersteunen om van onbewust onbekwaam te groeien tot een niveau van bewust bekwaam, en verder naar onbewust bekwaam zodat het een soort automatisme wordt. Bewustzijn alleen is dus niet voldoende. Verpleegkundigen moeten ook een attitude ontwikkelen en installeren van nieuwsgierigheid en openheid naar wat de andere persoon definieert en hoe dit zijn verwachtingen stuurt. Dit zie ik als een absoluut te behalen resultaat, want dit gaat in sterke mate bepalen hoe bekwaam mensen zullen zijn op een superdiverse werkvloer. Voor mij is dit nog veel belangrijker dan louter de ontwikkeling van een bewustzijn van de betekenis van superdiversiteit."

Elke: "The trick is to build trust and bridge cultures so that collaborators can benefit from their differences rather than fail because of them” is een quote van Rosen waarin ik me kan vinden. Er zitten voor mij een aantal belangrijke aspecten in vervat: langs de ene kant de acceptatie dat er verschillen zijn tussen mensen en dat die verschillen niet altijd gemakkelijk zijn en langs de andere kant de actiegerichtheid: we moeten iets ondernemen, iets doen om de verschillen te overbruggen zodat we het samenwerken en het zorgen voor beter kunnen maken."

Bert: "We leiden ze op in het kruispuntdenken. Net omdat diversiteit veel meer is dan kleur. Zo toont onderzoek duidelijk aan dat bijvoorbeeld sociaaleconomische ongelijkheid ook een heel belangrijke determinant is in het realiseren van goede gezondheid. Daarnaast vind ik het fundamenteel dat we bij hen een bewustzijn creëren van een aanwezig kennistekort. Zodat de grondhouding er één wordt van het besef dat je te weinig kennis hebt over de ander en je leert je eigen veronderstellingen los te laten. Hiernaast leiden we onze studenten ook op in intentie-gedrag-gevolg denken en hierover te communiceren. Want wat je nog vaak ziet gebeuren is dat er vanuit een goede intentie wordt gehandeld zonder afstemming wat leidt tot onbegrip, ergernis of zelfs conflict en daardoor uiteindelijk het gewenste resultaat niet behaald wordt."

Elke: "We proberen doorheen hun hele opleidingstraject een breed gamma van leerinhouden aan te bieden die hun blik op “ziekte en zorg” verruimen. Dus niet enkel kennis inlepelen maar hen hier ook kritisch over laten reflecteren. Het begint heel basaal met het nadenken over “wat is cultuur”; maar we verdiepen ons ook in wat stereotypen en vooroordelen zijn, hoe discriminatie ontstaat en op welke manier dit een impact kan hebben op onze patiënt-hulpverlenersrelatie, hoe het adequate zorg in de weg kan staan. We besteden ook heel wat aandacht aan de impact van armoede op gezondheid en kijken daarbij ook naar de drempels die we misschien zélf opwerpen. Ziekte en gezondheid wordt dus niet louter vanuit een biomedisch standpunt benaderd. Ons probleemgestuurd onderwijs is qua methodiek natuurlijk een uitgelezen middel om de brug te slaan tussen theorie en praktijk."

Bert: "Heel belangrijk is om het vroeg in de opleiding aan bod te laten komen. Het biedt de studenten een reflectiekader op de praktijk, ook tijdens hun eerste stageperiodes. We laten cultuursensitivititeit ook expliciet aan bod komen in het derde blok van het eerste academiejaar. We laten studenten hierbij ook nadenken over hun eigen waarden en normen, hun eigen vooroordelen en percepties, over wat zij belangrijk vinden in hulpverlening en over de visie die zij hebben op verpleegkunde. We gaan hier dieper op in met de casussen die we op Trefpunt Odi vinden. Voor ons is dit een heel toegankelijk platform gebleken dat studenten helpt om zich bewust te worden van hun eigen stereotypes en vooroordelen, standpunt in te nemen en in dialoog te gaan over wat ze belangrijk vinden in een bepaalde situatie. Mensen opleiden om dit te durven en kunnen doen in bijzijn van patiënten en collega’s is mooi om te zien gebeuren."

Elke: "Day by day and step by step totdat het voor iedereen in de zorg een vanzelfsprekendheid is dat cultuursensitief werken de norm is."

Elke: "Beschikken we ooit over voldoende expertise? Ik ben ondertussen vele jaren bezig met de thematiek en nog dagelijks maak ik mezelf de bedenking dat er progressie mogelijk is! Zoals met elk domein heb je voortrekkers, enthousiastelingen, meelopers en achterblijvers. Dat is hier niet anders. Dit gezegd zijnde is het wél zo dat elke opleiding vanuit het centrale beleid gevraagd wordt om aan internationale en interculturele competentie ontwikkeling te doen. Daarbij worden we gesteund door de centrale diensten die allerhande professionaliseringstrajecten opzetten voor lectoren en praktijklectoren. In de loop van de jaren heb ik menig opleiding en studiedag gevolgd, massa’s boeken en artikels gelezen. Maar je kan niet van iedereen verwachten met dezelfde intensiteit met een onderwerp bezig te zijn"

Bert: "Het is zeker ook een meerwaarde om te werken aan bewustwording bij collega’s rond dezelfde onderwerpen. Dit gaat niet over vakkennis, maar over een vakoverschrijdende grondhouding. Het is heel belangrijk dat iedereen hierin mee is."

*** Dit artikel kadert in het themadossier 'Ziekenhuizen'. In dit thema gaan we dieper in op de kansen in ziekenhuisomgevingen om cultuursensitieve zorg te bieden en de uitdagingen die dit met zich meebrengt. In dit eerste artikel verkenden we de cruciale rol van cultuursensitieve zorg in de opleiding verpleegkunde.